Όταν ο δαρβίνος, μετά από πολλή και επίπονη έρευνα, μετά από λεπτομερείς καταγραφές και μετρήσεις, εξέφρασε την θεωρία του, ήταν μέσα σε αντίξοες συνθήκες που το έκανε, καθώς η πλειοψηφεία τότε πίστευε στην θεϊκή δημιουργία, με ελάχιστες εξαιρέσεις από διάφορους επιστήμονες του καιρού που είχαν ήδη, σχεδόν ταυτόχρονα, διακρίνει κάποιες βασικές αρχές. Φυσικά, δεν ήταν μόνο οι χριστιανοί που πίστευαν στη θεϊκή δημιουργία αλλά όλοι όσοι πίστευαν σε οποιαδήποτε θρησκεία, καθώς όλες οι θρησκείες μιλούν για δημιουργία, αν και διαφέρουν ως προς τις τεχνικές λεπτομέρειες και στα ονόματα: το σπέρμα τίνος θεού πάνω σε ποιάς θεάς το σώμα,
πηλός ή σίδερο, και ούτω καθεξής.
Αυτό δεν σταμάτησε τον Δαρβίνο, παρόλο που δεν ήταν ένας απλός πολίτης θεούσος αλλά παπαδοπαίδι που προορίζονταν για παπάς. Παρά τις καταβολές του και παρόλο που είχε επίγνωση των συνεπειών της θεωρίας του, τελικά εξέδωσε τα βιβλία του που ήταν γεμάτα αποδείξεις για πράγματα που πήγαιναν κόντρα σε ό,τι ήξερε ως τότε. Ο ίδιος δεν μίλησε με μένος, έδωσε όμως το καύσιμο για να το κάνουν αυτό άλλοι και από τότε μαίνεται ένας πόλεμος ανάμεσα στους θρησκευάμενους και τους υποστηρικτές της επιστήμης. Ωστόσο, όταν ο Δαρβίνος εξέδωσε το βιβλίο του, είχαν ήδη προηγηθεί άλλοι ερευνητές που μάλιστα αναφέρονται στη βιβλιογραφία του, ως πρόσθετη επιβεβαίωση και εγκυρότητα. Δεν ήταν ο πρώτος, αλλά απλά ο τυχερός.
Αυτό που έχει ενδιαφέρον είναι το γεγονός ότι περίπου ταυτόχρονα οι ίδιες σκέψεις πέρασαν από τα μυαλά πολλών ανθρώπων.
Το ίδιο συνέβη και σε άλλες περιόδους, όπως στην αναγέννηση ή στις διάφορες επαναστάσεις, χρυσούς αιώνες και διάφορα άλλα, πράγμα που μας κάνει να αναρωτιόμαστε το γιατί να συμβαίνει αυτό, πολλοί άνθρωποι να έχουν ίδιες ιδέες την ίδια περίοδο. Το προφανές είναι ότι ζώντας στις ίδιες περίπου συνθήκες (ας πούμε ευρώπη του 18ου αιώνα) οι άνθρωποι δέχονται τα ίδια περίπου ερεθίσματα (πλοία που επιστρέφουν γεμάτα εξωτικά φυτά και ζώα), οπότε λίγο-πολύ είναι αναμενόμενο να οδηγηθούν σε παρόμοια, αν όχι πανομοιότυπα, συμπεράσματα.
Και μέχρι ενός σημείου, αυτό ισχύει και επιβεβαιώνεται καθημερινά.
Υπάρχουν όμως και άλλες περιπτώσεις κατά τις οποίες πολιτισμοί παντελώς άγνωστοι μεταξύ τους που παρουσιάζουν εκπληκτικές ομοιότητες, παρόλο που απέχουν μισό ημισφαίριο ή μισή χιλιετία ο ένας από τον άλλον.
Ακόμα περισσότερο, έχει ενδιαφέρον το γεγονός ότι οι λαοί εμφανίζουν παρόμοια συμπτώματα στην εξέλιξή τους, χοντρικά μιλώντας πάντα. Ξεκινάμε από το στάδιο της ανθρωποθυσίας, περνάμε στην απλή θυσία, μετά περνάμε στο στάδιο της συμβολικής θυσίας-τσιμπούσι και τέλος το ξεχνάμε ολωσδιόλου και παραγγέλνουμε απ'έξω. Ξεκινάμε ως κυνηγοί-τροφοσυλλέκτες, γινόμαστε κατόπιν γεωργοί, μετά περνάμε στην μαζική παραγωγή και εξειδίκευση για να καταλήξουμε στον πληθωρισμό της εργασίας. Ξεκινάμε ως βάρβαροι, γινόμαστε πολιτισμένοι και καταλήγουμε κακομαθημένοι.
Ξεκινάμε από θρησκευτικές αυτοκρατορίες, γινόμαστε στρατιωτικές συμμαχίες, εξελισσόμαστε σε πολιτικούς συνασπισμούς και καταλήγουμε οικονομικές δυνάμεις.
Αυτή η ιδεολογική εξέλιξη, παρά τα πισωγυρίσματα και σκαμπανεβάσματα που είναι αναπόφευκτα, όπως άλλωστε και στην φυσική εξέλιξη των ειδών, είναι χαρακτηριστική σε τέτοιο σημείο ώστε να αναρωτιέται κανείς αν είναι μέσα στο ντι εν έη μας ή αν είναι απλά νόμος της φύσης, όπως όταν αφήσεις ένα μήλο αυτό θα πέσει.
Ή, ακόμα χειρότερα, ίσως αυτό το μοτίβο να δείχνει ότι τελικά δεν είμαστε τόσο έξυπνοι ούτε έχουμε δαμάσει όσο θέλουμε να πιστεύουμε τα ένστικτά μας, αλλά είμαστε τόσο πρωτόγονοι ώστε, ακόμα και τώρα μετά από χιλιετίες βιβλίων, φιλοσοφίας και συζητήσεων, να συμπεριφερόμαστε όπως οι ανθρωποπίθηκοι και στις ίδιες συνθήκες να αντιδρούμε νοητικά με τον ίδιο τρόπο. Ίσως δηλαδή αυτό που εμείς αυτάρεσκα νομίζουμε ότι είναι διανόηση να είναι απλά άλλη μία αυτόματη αντίδραση, όπως όταν κάποιος σε πατήσει και λές άουτς.
Αυτή η σκέψη δεν μας αρέσει καθόλου, γιατί μας αρέσει να θεωρούμε όλα αυτά τα πράγματα ως δικά μας κατορθώματα, ότι δηλαδή δεν ήρθαν από μόνα τους αλλά ότι εμείς αλλάξαμε τον ρουν της ιστορίας.
Ίσως, όπως μελετάμε τα φυσικά φαινόμενα προσπαθώντας να προβλέψουμε τί θα συμβεί στον κόσμο μας, πόσος πληθυσμός θα ζεί τότε, πόση ηλιακή ενέργεια θα επηρρεάσει τη γήινη ατμόσφαιρα, πόσο θα αλλάξει η θερμοκρασία ή πόσο θα ανέβει το επίπεδο της θάλασας, έτσι θα έπρεπε να μελετήσουμε και το πως εξελίσσεται η διανόηση και που θα καταλήξει, σε τί θα πιστεύουμε σε είκοσι, εκατό ή διακόσια χρόνια, διότι η συλλογική νοοτροπία αποτελεί ίσως την μεγαλύτερη, λόγω του υπερπληθυσμού, φυσική δύναμη στον πλανήτη.
Θα πρέπει να μελετήσουμε το τί επιπτώσεις έχει αυτή η φυσική δύναμη του ανθρώπινου νου στη γη, πόσο στοιχίζει περιβαλλοντικά ο μαρξισμός ή ο ταλιμπανισμός, η χορτοφαγία ή ο χριστιανισμός και η αθεΐα. Ποιές κοινωνίες ζουν σε μεγαλύτερη αρμονία όχι μόνο ανάμεσα στα μέλη τους αλλά και με το περιβάλλον τους ή τις άλλες κοινωνίες; Πώς μπορούμε να προβλέψουμε το μέλλον του κόσμου μας αν δεν συμπεριλάβουμε και τον ίδιο μας το εαυτό στον υπολογισμό μας; Ποιό μοντέλο ή συνδυασμός μοντέλων είναι το πιο ανθρώπινο αλλά και πιο βιώσιμο, σε βάθος χρόνου;
Πάντως, πριν σπεύσετε να απαντήσετε: Δανία, αθεΐα και καπιταλισμός, σκεφτείτε πόσο εξαρτημένες είναι οι πολιτισμένες χώρες από την σκλαβιά των απολίτιστων.
Αυτό που έχει ενδιαφέρον είναι το γεγονός ότι περίπου ταυτόχρονα οι ίδιες σκέψεις πέρασαν από τα μυαλά πολλών ανθρώπων.
Το ίδιο συνέβη και σε άλλες περιόδους, όπως στην αναγέννηση ή στις διάφορες επαναστάσεις, χρυσούς αιώνες και διάφορα άλλα, πράγμα που μας κάνει να αναρωτιόμαστε το γιατί να συμβαίνει αυτό, πολλοί άνθρωποι να έχουν ίδιες ιδέες την ίδια περίοδο. Το προφανές είναι ότι ζώντας στις ίδιες περίπου συνθήκες (ας πούμε ευρώπη του 18ου αιώνα) οι άνθρωποι δέχονται τα ίδια περίπου ερεθίσματα (πλοία που επιστρέφουν γεμάτα εξωτικά φυτά και ζώα), οπότε λίγο-πολύ είναι αναμενόμενο να οδηγηθούν σε παρόμοια, αν όχι πανομοιότυπα, συμπεράσματα.
Και μέχρι ενός σημείου, αυτό ισχύει και επιβεβαιώνεται καθημερινά.
Υπάρχουν όμως και άλλες περιπτώσεις κατά τις οποίες πολιτισμοί παντελώς άγνωστοι μεταξύ τους που παρουσιάζουν εκπληκτικές ομοιότητες, παρόλο που απέχουν μισό ημισφαίριο ή μισή χιλιετία ο ένας από τον άλλον.
Ακόμα περισσότερο, έχει ενδιαφέρον το γεγονός ότι οι λαοί εμφανίζουν παρόμοια συμπτώματα στην εξέλιξή τους, χοντρικά μιλώντας πάντα. Ξεκινάμε από το στάδιο της ανθρωποθυσίας, περνάμε στην απλή θυσία, μετά περνάμε στο στάδιο της συμβολικής θυσίας-τσιμπούσι και τέλος το ξεχνάμε ολωσδιόλου και παραγγέλνουμε απ'έξω. Ξεκινάμε ως κυνηγοί-τροφοσυλλέκτες, γινόμαστε κατόπιν γεωργοί, μετά περνάμε στην μαζική παραγωγή και εξειδίκευση για να καταλήξουμε στον πληθωρισμό της εργασίας. Ξεκινάμε ως βάρβαροι, γινόμαστε πολιτισμένοι και καταλήγουμε κακομαθημένοι.
Ξεκινάμε από θρησκευτικές αυτοκρατορίες, γινόμαστε στρατιωτικές συμμαχίες, εξελισσόμαστε σε πολιτικούς συνασπισμούς και καταλήγουμε οικονομικές δυνάμεις.
Αυτή η ιδεολογική εξέλιξη, παρά τα πισωγυρίσματα και σκαμπανεβάσματα που είναι αναπόφευκτα, όπως άλλωστε και στην φυσική εξέλιξη των ειδών, είναι χαρακτηριστική σε τέτοιο σημείο ώστε να αναρωτιέται κανείς αν είναι μέσα στο ντι εν έη μας ή αν είναι απλά νόμος της φύσης, όπως όταν αφήσεις ένα μήλο αυτό θα πέσει.
Ή, ακόμα χειρότερα, ίσως αυτό το μοτίβο να δείχνει ότι τελικά δεν είμαστε τόσο έξυπνοι ούτε έχουμε δαμάσει όσο θέλουμε να πιστεύουμε τα ένστικτά μας, αλλά είμαστε τόσο πρωτόγονοι ώστε, ακόμα και τώρα μετά από χιλιετίες βιβλίων, φιλοσοφίας και συζητήσεων, να συμπεριφερόμαστε όπως οι ανθρωποπίθηκοι και στις ίδιες συνθήκες να αντιδρούμε νοητικά με τον ίδιο τρόπο. Ίσως δηλαδή αυτό που εμείς αυτάρεσκα νομίζουμε ότι είναι διανόηση να είναι απλά άλλη μία αυτόματη αντίδραση, όπως όταν κάποιος σε πατήσει και λές άουτς.
Αυτή η σκέψη δεν μας αρέσει καθόλου, γιατί μας αρέσει να θεωρούμε όλα αυτά τα πράγματα ως δικά μας κατορθώματα, ότι δηλαδή δεν ήρθαν από μόνα τους αλλά ότι εμείς αλλάξαμε τον ρουν της ιστορίας.
Ίσως, όπως μελετάμε τα φυσικά φαινόμενα προσπαθώντας να προβλέψουμε τί θα συμβεί στον κόσμο μας, πόσος πληθυσμός θα ζεί τότε, πόση ηλιακή ενέργεια θα επηρρεάσει τη γήινη ατμόσφαιρα, πόσο θα αλλάξει η θερμοκρασία ή πόσο θα ανέβει το επίπεδο της θάλασας, έτσι θα έπρεπε να μελετήσουμε και το πως εξελίσσεται η διανόηση και που θα καταλήξει, σε τί θα πιστεύουμε σε είκοσι, εκατό ή διακόσια χρόνια, διότι η συλλογική νοοτροπία αποτελεί ίσως την μεγαλύτερη, λόγω του υπερπληθυσμού, φυσική δύναμη στον πλανήτη.
Θα πρέπει να μελετήσουμε το τί επιπτώσεις έχει αυτή η φυσική δύναμη του ανθρώπινου νου στη γη, πόσο στοιχίζει περιβαλλοντικά ο μαρξισμός ή ο ταλιμπανισμός, η χορτοφαγία ή ο χριστιανισμός και η αθεΐα. Ποιές κοινωνίες ζουν σε μεγαλύτερη αρμονία όχι μόνο ανάμεσα στα μέλη τους αλλά και με το περιβάλλον τους ή τις άλλες κοινωνίες; Πώς μπορούμε να προβλέψουμε το μέλλον του κόσμου μας αν δεν συμπεριλάβουμε και τον ίδιο μας το εαυτό στον υπολογισμό μας; Ποιό μοντέλο ή συνδυασμός μοντέλων είναι το πιο ανθρώπινο αλλά και πιο βιώσιμο, σε βάθος χρόνου;Πάντως, πριν σπεύσετε να απαντήσετε: Δανία, αθεΐα και καπιταλισμός, σκεφτείτε πόσο εξαρτημένες είναι οι πολιτισμένες χώρες από την σκλαβιά των απολίτιστων.
6 σχόλια:
Ο Δαρβίνος λοιπόν κράτησε τα βιβλία του κρυφέ μερικά χρόνια πριν τα εκδώσει και ζούσε σε ένα περιβάλλον όπου ο κόσμος πίστευε στη δημιουργία. Ζούσε επίσης σε ένα περιβάλλον όπου ο κόσμος ήδη ενστερνιζόταν την εξέλιξη των ειδών, έστω και υποτυπωδώς, λόγω κυρίως τροφής και κλίματος, όπως αναφέρεται στο Vestiges of creation.
[In considering the Origin of Species, it is quite conceivable that a naturalist, reflecting on the mutual affinities of organic beings, on their embryological relations, their geographical distribution, geological succession, and other such facts, might come to the conclusion that each species had not been independently created, but had descended, like varieties, from other species. Nevertheless, such a conclusion, even if well founded, would be unsatisfactory, until it could be shown how the innumerable species inhabiting this world have been modified, so as to acquire that perfection of structure and coadaptation which most justly excites our admiration. Naturalists continually refer to external conditions, such as climate, food, &c., as the only possible cause of variation. In one very limited sense, as we shall hereafter see, this may be true; but it is preposterous to attribute to mere external conditions, the structure, for instance, of the woodpecker, with its feet, tail, beak, and tongue, so admirably adapted to catch insects under the bark of trees. In the case of the misseltoe, which draws its nourishment from certain trees, which has seeds that must be transported by certain birds, and which has flowers with separate sexes absolutely requiring the agency of certain insects to bring pollen from one flower to the other, it is equally preposterous to account for the structure of this parasite, with its relations to several distinct organic beings, by the effects of external conditions, or of habit, or of the volition of the plant itself.
The author of the 'Vestiges of Creation' would, I presume, say that, after a certain unknown number of generations, some bird had given birth to a woodpecker, and some plant to the misseltoe, and that these had been produced perfect as we now see them; but this assumption seems to me to be no explanation, for it leaves the case of the coadaptations of organic beings to each other and to their physical conditions of life, untouched and unexplained.]
Επίσης, ο Δαρβίνος αναφέρει στο κείμενό του: This Abstract, which I now publish, must necessarily be imperfect. I cannot here give references and authorities for my several statements; and I must trust to the reader reposing some confidence in my accuracy. No doubt errors will have crept in, though I hope I have always been cautious in trusting to good authorities alone. I can here give only the general conclusions at which I have arrived, with a few facts in illustration, but which, I hope, in most cases will suffice. No one can feel more sensible than I do of the necessity of hereafter publishing in detail all the facts, with references, on which my conclusions have been grounded; and I hope in a future work to do this. For I am well aware that scarcely a single point is discussed in this volume on which facts cannot be adduced, often apparently leading to conclusions directly opposite to those at which I have arrived. A fair result can be obtained only by fully stating and balancing the facts and arguments on both sides of each question; and this cannot possibly be here done. (Δεν σκέφτονται πολλοί έτσι σήμερα, ε;)
Προφανώς λοιπόν ο Δαρβίνος γνωρίζει πως ότι υποστηρίζει, υπόκειται στις δικές του εμπειρίες και όχι στο ότι είναι αληθές, ανεξάρτητα αν σήμερα διαθέτουμε πολλές αποδείξεις (όπως ακριβώς εκείνος υπέδειξε πρώτος ότι πρέπει να κάνουμε, αντί να πιστεύουμε) για την ισχύ της θεωρίας του.
Περνώντας στον παραλληλισμό σου τώρα:
(α) Θα σου επισημάνω πως ένα εξελισσόμενο είδος δεν καταλήγει, ο Δαρβίνος ποτέ δεν διατύπωσε κάτι τέτοια μιας και ήξερε πως η δυναμική της θεωρίας του σήμαινε πως η φύση όπως ήταν τότε θα έπαυε να υπάρχει και τη θέση της θα έπαιρνε μια άλλη μορφή ειδών. Άρα η οικονομική δύναμη υπό το πρίσμα αυτό είναι σταθμός και όχι κατάληξη.
(β) Ο άνθρωπος προσπαθεί (υποτίθεται) να ελέγξει το περιβάλλον του και αν το κάνει πιο φιλικό προς τη ζωή του, κοινώς να άρει κάποιες παραμέτρους της φυσικής εξέλιξης. Το δίκιο ή το άδικό του είναι θέμα της φιλοσοφίας (πχ έχουμε δικαίωμα να βοηθάμε τα παιδιά με μεσογειακή αναιμία να επιζήσουν;). Το γεγονός όμως είναι ότι επεμβαίνει και συνεπώς οδηγεί την κοινωνία (και τη φύση πλέον) εκεί που θέλει αυτός και όχι η φυσική επιλογή.
Εξ ου και τα διάφορα συστήματα δεν ήταν αποτέλεσμα φυσικής επιλογής, αλλά εφαρμογής από ανθρώπους συγκεκριμένων νόμων - επίκτητων.
(γ) προφανώς και ο άνθρωπος συμπεριλαμβάνει και τον εαυτό του στα μοντέλα που χρησιμοποιεί, αλλά όχι σαν ελεύθερη παράμετρο. Αυτό μπορεί να είναι λάθος του, αλλά άπτεται και αυτό στη φιλοσοφία του (β).
Τελικά λοιπόν, η φυσική επιλογή δεν ισχύει με τον ίδιο ακριβώς τρόπο στις ανθρώπινες κοινωνίες, όπως στη φύση - δεν είναι ιδεολογία άλλωστε, αλλά μηχανισμός. Άλλωστε η φυσική επιλογή προϋποθέτει την επιδίωξη της επιβίωσης και μόνο, και όχι την πολυσύνθετη σκέψη και δράση του ανθρώπου, η οποία την καταργεί μόνο και μόνο λόγω ακριβώς της φύσης της.
Η ταύτιση της κοινωνίας με τη φυσική επιλογή ανήκει στη σφαίρα του φιλελευθερισμού, ο οποίος όμως επιμελώς προσπαθεί να ξεχάσει πως η φυσική επιλογή δεν οδηγεί στο ρυθμισμένο ανθρώπινο περιβάλλον των πόλεων και των νοσοκομείων, αλλά στη ζούγκλα. Και όταν χρησιμοποιείς άλλα μέτρα και άλλα σταθμά για να κρίνεις τα πράγματα ανάλογα με το πως σου αρέσει, μάλλον δεν είσαι και πολύ επιστημονικός, πόσο μάλλον αξιόπιστος.
Κοίτα, άμπαν,
Έτυχε να πέσει στα χέρια μου ένα από τα βιβλία του και αυτά που επισημαίνεις είναι που έκαναν και σε εμένα εντύπωση, η σεμνότητα και η προσεκτική του διατύπωση. (Φαντάσου τι θα αντιμετώπισε από τον περίγυρό του, για να φτάνει στο σημείο να απολογείται, σχεδόν...)
Αν εγώ, και όλοι οι άνθρωποι μαζί μου, δείχνουμε να πιστεύουμε ότι καταλήξαμε σαν είδος, αυτό είναι γιατί δεν μπορούμε να δούμε παρακάτω, δηλαδή ενώ το μέχρι τώρα είναι πλέον προφανές, η μελλοντική εξέλιξη είναι αδύνατον να προβλεφθεί, πόσο μάλλον να υπολογιστεί στις προβλέψεις μας. Εκεί είναι που θέλω περισσότερο να καταλήξω, στο κατά πόσο οι νοοτροπίες εξελίσσονται παράλληλα με τα σώματα, παίζοντας ξεχωριστό ρόλο στην εξέλιξη των κοινωνιών.
Προσπαθούμε να προβλέψουμε, πχ, την αύξηση του πληθυσμού που είναι το σωματικό μέρος της εξίσωσης, δεν δίνουμε καμμία σημασία όμως στις κοινωνικές τάσεις, όπως η χορτοφαγία ή ο ισλαμισμός που ρυθμίζουν ένα σωρό συμπεριφορές καθορίζοντας από το πόσα έλατα θα κοπούν από τα δάση και το πόσα κιλά χοιρινό θα καταναλωθούν, μέχρι το που και πως θα εξαπλωθεί μία φυλετική ομάδα στον πλανήτη.
Το παράδειγμα του δαρβίνου δόθηκε περισσότερο σαν δείγμα παράλληλος σκέψης, παρά σαν οτιδήποτε άλλο, ούτε σε καμμία των περιπτώσεων δεν θα μπορούσα έχοντας διαβάσει ένα βιβλίο του και μόνο να εκφέρω άποψη για το έργο του.
Αχ, πολύ είχα πεθυμήσει ένα σεντονάκι!
Ευχαριστώ άμπαν!
Σωστά, η μελλοντική εξέλιξη ενός τόσο πολυσύνθετου συστήματος δεν είναι δυνατόν να προβλεφτεί. Μπορεί απλά να εκτιμηθεί η τάση της και ταυτόχρονα να εκτιμηθεί και η πιθανότητα η εκτίμησή μας περί του μέλλοντος να εκφραστεί σε αυτό!
Αυτό όντως απέχει τεράστια απόσταση από την ιδέα που κυκλοφορεί πως μπορούμε να προβλέψουμε το μέλλον – είτε από αστρολογικής, είτε από οικονομολογικής, είτε από πολιτιστικής σκοπιάς!
Το μόνο σίγουρο είναι πως όσο θα διαθέτουμε ύλη, θα χρειαζόμαστε και φαγητό, ακόμα όμως και αν πάψουμε να διαθέτουμε ύλη, για να υπάρχουμε, θα χρειάζεται να μετασχηματίζουμε ενέργεια!
Αλλιώς θα πρέπει να ξαναορίσουμε τον όρο «ύπαρξη», οπότε τότε θα έχουμε τεράστιες αλλαγές στα πάντα!!!
[Να το πλύνεις και να το απλώσεις όμως, καλά; :p ]
Δημοσίευση σχολίου