Βράβευση: πάρτε κι εσείς ένα λουκάνικο

Μπαίνω κάθε βδομάδα σε ένα τμήμα προφίσιενσυ. Όλα τα παιδιά έχουν τα ίδια χαρακτηριστικά. Δεν έχουν ελεύθερο χρόνο. Ακόμα και τα Σαββατοκύριακα περνούν όλες, κυριολεκτικά, τις ώρες τους σε μαθήματα και δραστηριότητες ή μελετώντας για όλα αυτά.
Όλα τους υποφέρουν από ημικρανίες και πονοκέφαλους.
Είναι δεκατεσσάρων χρονών.
Μωρή τσούγδω, υστερικιά, τι το θες το πιάνο και την φωνητική και το άθλημα και το θεατρικό και τα κοινωνικά και τον προσκοπισμό και όλα τα μαθήματα από τις 3 το μεσημέρι μέχρι τις 10 τη νύχτα; Δεν το λυπάσαι που είναι παιδάκι και παίρνει φάρμακα όπως ο χρόνια ασθενής; Θα το κάνεις μουσικό το παιδί; Θα βγεί κι αυτό καλλιτέχνης; Δεν το λυπάσαι, κάργια, που είναι παιδάκι κι έχει τις αρρώστιες τους σαραντάρη; Δε σου σπάει η καρδιά που όλη μέρα την περνάει μαγκωμένο σε θρανία κι αντί να γελάει, όπως γελούσαμε εμείς στην ηλικία τους, το πονάει η μέση του σαν τις γριούλες; Κι αν πάρει, δηλαδή 18 αντί για 19, τί θα γίνει; Κι εσύ που είχες τις βαθμάρες, σε τί σε ωφέλησε , τελικά; Αφού με τις γνωριμίες σου και την περιουσία το μπαμπά σου θα του εξασφαλίσεις δουλειά και μάλιστα καλή, τί το τυραννάς;
Γιατί του πήρες κινητό αλλά δεν το αφήνεις να έχει ζωή;
Γιατί του πήρες ρούχα αλλά δεν του αφήνεις χρόνο;
Θα σου πω εγώ το γιατί.
Γιατί αυτό που θέλεις είναι να μη σε πρήζει με τις ανάγκες του. Το σκέπασες απόλες τις μεριές με υποχρεώσεις και κοιμάσαι ήσυχη ότι δεν ξέχασες τίποτα. Ξέχασες όμως το ίδιο το παιδί.
Και με όλα αυτά που κάνεις, το μόνο που θα καταφέρεις είναι να το κάνεις πανομοιότυπο με χιλιάδες άλλα, στερώντας του το ένα και μοναδικό προσόν που μετράει τελικά στην πραγματική ζωή, τη μοναδικότητά του που έχει σαν προϋπόθεση την ψυχική υγεία.

Γιατί αν ένα παιδί έχει εμμονές και ψυχαναγκαστικές αντιδράσεις από τα 14, τότε εσύ δεν μπο
ρείς να λέγεσαι καλή μάνα.

Αυτές είναι πραγματικές πουτάνες. Γιατί τις άλλες τις πηδάς και ξεμπερδεύεις, ενώ αυτές σου απομυζούν κάθε χαρά και περιμένουν να τις ευχαριστήσεις κι από πάνω.

Φτού σου, κάργια!

Σάσα και Δέος

Κοιτά από απόσταση το γεύμα της και με στρέφεται σε εμένα με ύφος δέκα καρδιναλίων. Δε λέει τίποτα αλλά διαβάζω τη σκέψη της: "Εσύ, δηλαδή, αυτό τώρα το λες φαγητό;" Να το φας γιατί δεν έχουμε άλλο, της λέω και αυτή το ξανακοιτά με δισταγμό. Καθώς πάω στο μπάνιο να λουστώ, εκείνη απομακρύνεται από το φαγητό και πάει στον καναπέ, μετά στο έπιπλο της τηλεόρασης και μετά στην κρεβατοκάμαρα των παιδιών, όπου έχει άφθονα παιχνίδια για να παίξει. Διαλέγει μία μπάλλα, στην οποία φέρεται βάναυσα.

Η πείνα την κάνει ανήσυχη. Πηγαινοέρχεται πέρα-δώθε στο σπίτι, βγαίνει στο μπαλκόνι, ξανα-μπαίνει μέσα, κάθεται στον καναπέ, σηκώνεται, κάθεται στην καρέκλα, ερευνά το τραπέζι μήπως βρεί τίποτα της αρεσκείας της. Έρχεται στο μπάνιο, όπου λούζομαι και με παρατηρεί με περιέργεια, σιωπηλά όπως πάντα. Πολύ μου αρέσει αυτό το κορίτσι. Μιλά με τα μάτια. Μου κάνει παρέα ώσπου να στεγνώσω τα μαλλιά μου και μετά με ακολουθεί στο σαλόνι όπου κάθομαι να δουλέψω ένα διαγώνισμα στον υπολογιστή. Κάθεται κολλητά δίπλα μου. Αποκοιμιέται.

Τελικά προτίμησε να μείνει νηστική. Δεν κάμφθηκε από την πείνα η αποφασιστικότητά της. Ξέρει τί είναι καλό για τον εαυτό της και δεν συμβιβάζεται, για κανέναν λόγο, όπως ηλιθιωδώς κάνω εγώ, για διάφορους ηλίθιους λόγους. Δεν δέχεται ηλίθιους λόγους. Για την Σάσα, αν είναι λόγος θα είναι σωστός. Αν δεν είναι σωστός, δεν είναι λόγος.

Τελειώνω με το διαγώνισμα. Ξυπνάει από τον υπνάκο της για να με ακολουθήσει στα υπνοδωμάτια. Χώνεται με τσαλίμι και τσαχπινιά κάτω από τα σεντόνια καθώς στρώνω, προβάλει το κεφαλάκι της προκλητικά σα να λέει "πιάσε με!" και μετά εν ριπή οφθαλμού τρυπώνει κάτω από το κρεβάτι, για να βγεί από την άλλη μεριά και μετά πάλι κάτω από τα σκεπάσματα. Γελάω μαζί της. Από τότε που την υιοθέτησα γελάω συχνότερα.

Σκέφτομαι πόσο τρομερό είναι να το παραδέχεται κανείς αυτό.

Είναι πολλά που πρέπει να αλλάξουν εδώ γύρω.

Τώρα μασουλάει κάτι φύλλα από τα μπαμπού που έχω στο βάζο και μετά θα πάει να πιεί νερό από τη γυάλα με τα χρυσόψαρα. Τι περίεργο, αφού της έχω φαγητό και νερό στο μπωλάκι της! Τα χρυσόψαρα ούτε που τα προσέχει καν. Αυτό που την διαολίζει είναι τα παπαγαλάκια στο κλουβί. Τα κοιτάζει με επιμονή, υπολογίζοντας τους τρόπους που μπορεί να τα φτάσει, μα το κλουβί είναι γερό και τοποθετημένο ψηλά. Ξερογλείφεται. Αυτά την κοιτούν σα να την κοροϊδεύουν και μετά πιάνουν το τραγούδι.

Ξανακοιτώ τη Σάσα, με αγάπη.

Γειά σου βρε Σάσα με τα ωραία σου!

Ρεαλισμός

Αφού ευλόγησα τα γένια μου αρκετά, είναι καιρός να κάνω το αντίστροφο, δηλαδή να αναιρέσω αυτή τη θεοποίηση του εγώ μου, όχι για κανέναν άλλο λόγο αλλά γιατί εγώ η ίδια θέλω να ξεμπερδεύω με αυτό.

Τα λάθη μου ήταν πολλά. 

Όπως πολλοί συνάδελφοι πριν και μετά από εμένα, μπήκα στο επάγγελμα χωρίς τυπικά προσόντα. Τα αγγλικά μου ήταν πάντα καλά, αλλά δεν είχα καμμία παιδαγωγική προετοιμασία, ούτε κανένα άλλο προσόν, εκτός από μία γενικώς και αορίστως καλή προαίρεση, μία αγάπη για τα παιδιά και, ίσως, κάποια συναισθηματική νοημοσύνη, κάτι που οι περισσότεροι δεν αναγνωρίζουν ως υπαρκτό προσόν αλλά αφηρημένη αρλούμπα, και πιθανώς να έχουν δίκιο.

Ένα λάθος που κάνω είναι το χιούμορ. Όπως όλοι ξέρετε, δεν έχω χιούμορ. Αυτό που για εμένα είναι ξεκαρδιστικό, οι άλλοι το βρίσκουν ανόητο, άσκοπο, άστοχο, ακόμα και ειρωνικό ή κυνικό. Συχνά το χιούμορ μου είναι βαθειά δηκτικό, αν και οι προθέσεις μου δεν είναι τέτοιες. Σε κάποιο φιλικό σπίτι, ας πούμε, επαινούσαμε όλοι τη μαγειρική της οικοδέσποινας, η οποία ήταν πραγματικά καλή και ήταν ειλικρινείς οι έπαινοί μας. Τότε, για κάποιο λόγο που μόνο εγώ καταλαβαίνω, όταν είπε ο σύζυξ  "Είναι εξαιρετικό το κοτόπουλο" θεώρησα αστείο να πω "Ναι, πράγματι. Βέβαια, σαν το δικό μου, όμως δεν είναι...!" και περίμενα να ξεκαρδιστούν όλοι στα γέλια, πράγμα που φυσικά δεν έγινε. Αντί αυτού έπεσε μία παγωμάρα στο τραπέζι και όλοι κοιτιόντουσαν σαστισμένοι, μέχρι που αναγκάστηκα να βεβαιώσω πολλάκις ότι ήταν χιούμορ και ότι έκανα αστείο, και ότι είμαι ηλίθια, και ότι το κρασί έφταιγε και ότι το φαγητό ήταν καταπληκτικό και ότι ήταν απλά ένα αποτυχημένο αστείο. Ακόμα και τώρα, όμως, εμένα μου φαίνεται αστείο και γελάω από μέσα μου όταν το σκέφτομαι και ότι οι άλλοι ήταν ανασφαλείς, για να μην το εκτιμήσουν. Όπως και να έχει, από καιρό έχω καταλήξει στην εξής στρατηγική: είτε που δεν λέω αστείο, είτε που μετά σπεύδω να εξηγήσω ¨αστείο είναι" για να χαλαρώσουν οι φίλοι μου ή οι μαθητές μου, αν και μέσα την αίθουσα το αποφεύγω όπως ο διάολος το λιβάνι. Μέσα στην αίθουσα, το μόνο  που επιτρέπω είναι να γελάω με αυτά που λένε τα παιδάκια και τίποτα άλλο.

Κάτι άλλο που κάνει τη ζωή μου δύσκολη είναι ότι η δική μου πραγματικότητα είναι πολύ συχνά διαφορετική από των συνανθρώπων μου. Όχι πολύ. Αρκεί όμως διαφορά ενός δέκατου της μοίρας στην οπτική γωνία για να φέρει τριγμούς στις σχέσεις και ανεπιθύμητες διενέξεις σε προσωπικό ή επαγγελματικό επίπεδο. Για παράδειγμα, συζητούσα με συγγενικό και πολύ αγαπητό άρρενα για τις γυναίκες, με τις γνωστές στερεοτυπικές αναφορές, είναι όλες ίδιες και τα λοιπά. Αφού καταλήξαμε ότι είναι όλες ίδιες, ότι καμμία δεν κάνει για σοβαρή σχέση και ότι όλες ζητούν ένα μακρόστενο ή ένα γεμάτο, του είπα το εξής, νομίζοντας ότι είναι αστείο "Αφού εσύ τις αλλάζεις σαν τα πουκάμισα για να κάνεις το κέφι σου, τί τις θες τις σοβαρές;" ή κάτι τέτοιο, δεν θυμάμαι καλά. Τώρα, το πρόσωπο αυτό είναι δημοφιλές στις γυναίκες και πολύ τραβηχτικό, όπως δείχνουν οι στατιστικές, αλλά αυτή την κουβέντα την πήρε στραβά και νόμισε ότι τον έκρινα, ότι το είπα με κακή προαίρεση. Ίσως για αυτό να φταίει το γεγονός ότι για τον εαυτό μου έχω επιλέξει τη μονογαμία και συνήθως τους μονογαμικούς τους έχουν οι πολυγαμικοί για αρτηριοσκληρωτικούς, ξυνομούρηδες γερο-ξεκούτηδες. Δεν νιώθω έτσι. Δε μου κακοφαίνεται που άλλιο άνθρωποι ζουν αλλιώς τη ζωή τους και μάλιστα οι περισσότεροι φίλοι μου δεν είναι σαν εμένα. Στην πλειοψηφεία τους οι φίλοι μου είναι ανύπαντροι, διαζευγμένοι, πολυσχεσίτες ή και μοιχοί, με την παλιομοδίτικη έννοια. Όταν είπα "τις αλλάζεις σαν τα πουκάμισα για να κάνεις το κέφι σου" σε καμμία περίπτωση δεν εννοούσα "σε θεωρώ άνθρωπο χαμηλών ηθών" αλλά προφανώς αυτό κατάλαβε. Γελούσα όταν το είπα, οπότε ίσως νόμιζε ότι τον ειρωνεύτηκα, κιόλας. Αλλά αφού είναι δημοφιλής, γιατί να το πάρει στραβά; Εγώ δεν το είπα σαν κακό αλλά σαν αντικειμενικό,πραγματικό γεγονός. Όμως ο καυγάς που ξέσπασε ήταν τρικούβερτος, έφτασε να συμπαρασύρει οικογένειες, παρελθόν, μέλλον και προσβολές, για να καταλήξουμε με αυτό το αγαπημένο πρόσωπο να μη μιλιόμαστε για μεγάλο χρονικό διάστημα. Αυτό, και πολλά άλλα περιστατικά σαν αυτό, με έκαναν, όχι να σκέφτομαι, γιατί στα δικά μου μάτια εξακολουθώ να έχω δίκιο, αλλά να λέω ένα απλό "αλήθεια, ε;" που ακόμα και αυτό πολλές φορές μέσα στην απλότητά του κάνει τους ανθρώπους να απολογούνται για κάτι που δεν τους καταλόγισα ποτέ. 

Αυτό το κουσούρι δε βοηθά καθόλου στο επάγγελμά μου, γιατί τόσο τα παιδιά που είναι ευαίσθητα σαν το φύλλο της παπαρούνας όσο και οι γονείς που έχουν κι αυτοί τα δικά τους, δεν έχουν καιρό για εξηγήσεις. Θέλουν απλά να γίνει η δουλειά τους, σωστά. Και ένας επικοινωνιακά ανεπαρκής δάσκαλος, δεν είναι αυτό που θέλουν αυτή τη στιγμή να διαχειριστούν.

Η τελειομανία σε , κατά τους άλλους, λάθος πράγματα. Για εμένα οι προτεραιότητές μου είναι μια χαρά και δεν έχω κανένα πρόβλημα με αυτές. Οι περισσότεροι συνάνθρωποι στο περιβάλλον μου όμως, βλέπουν διαφορετικά το ζήτημα. Δεν το δέχομαι, γιατί μέχρι τώρα ό,τι ήθελα να κάνω το έκανα χωρίς πολλά προβλήματα, αλλά πολλές φορές με κοιτούν λες και μόλις βγήκα από διαστημόπλοιο. Όταν άφηνα τα παιδιά να παίζουν στις λάσπες, οι άλλες μαμάδες με κοιτούσαν με φρίκη, αλλά δεν μπορούσα σε καμμία περίπτωση να τις πείσω ότι η ελεύθερη δραστηριότητα στη φύση, παρόλη την ατσαλιά, είναι απαραίτητη για την ψυχική υγεία και ότι εφόσον μετά θα πάμε σε ένα καθαρό σπίτι να απαλλαγούμε από τη βρώμα,  δεν θέτει σε κίνδυνο την υγεία τους. Τους τα έλεγα, μου απαντούσαν το τυπικό "ναι, ναι. σωστά τα λες" αλλά κουνώντας συγκαταβατικά το κεφάλι, σα να μου έλεγαν "δε μπας καλά, κοπέλα μου". Στις σχέσεις μου, είμαι επίσης τελειομανής, αλλά όχι με την έννοια που προβάλλεται στο σινεμά. Δε με ενδιαφέρει να είναι "ο ιδανικός για εμένα" σύντροφος, φίλος ή συγγενής. Με ενδιαφέρει ο ψυχισμός του άλλου ανθρώπου να είναι συμβατός με τον δικό μου, έστω και αν διαφωνούμε σε κάποια πράγματα ή ζούμε διαφορετικές ζωές. Η ιδανική συζήτηση, για εμένα, δεν είναι μία κατά την οποία συμφωνούμε σε όλα και αναλύουμε όλους τους λόγους για τους οποίους είμαστε και οι δύο σωστοί, αλλά μία κατά την οποία διαφωνούμε και ο ένας παραθέτει την άποψή του στον άλλον, όπως με τον Μάνο. Πολύ μου αρέσουν οι συζητήσεις με τον Μάνο. Αυτό οι περισσότεροι δεν το κάνουν. Διαλέγουν για τη ζωή τους σύντροφους, φίλους ή συγγενείς με τυπικά προσόντα, όπως επιτυχία, επάγγελμα, κορμί, ομάδα στο ποδόσφαιρο, γούστο στη διακόσμηση ή περιουσία. Βασικά, τους ανθρώπους που θεωρούνται "τέλειοι" τους βρίσκω τις περισσότερες φορές απίστευτα βαρετούς και οι περισσότεροι φίλοι μου είναι, όπως είπα ήδη, διαφορετικοί από εμένα. Μη φανταστείτε, φυσικά ότι έχω στρατιές φίλων. Τρείς είναι, και μάλιστα τους βλέπω στη χάση και στη φέξη.

Αυτό που κάνει τη συμβίωση μαζί μου δύσκολη όμως, εκτός από τις περιόδους απομόνωσης που συχνά έχω ανάγκη, είναι το γεγονός ότι δε λέω στους ανθρώπους τί να κάνουν. Αυτό, εκ πρώτης αναγνώσεως, θα φανεί καλό και θα πείτε "μπράβο, αυτό θέλω κι εγώ, να είμαι ελεύθερος στη σχέση μου". Αμ, δε!

Αν παρατηρήσετε τον περίγυρό σας, θα δείτε ότι όλοι σας λένε τι να κάνετε, από τα αφεντικά ή τους πελάτες σας, μέχρι τη μαμά σας ή το αμόρε σας και τον κολλητό σας. Ο αριθμός των προστακτικών που ακούμε καθημερινά είναι απίστευτος. Οι μόνες προστακτικές που βγαίνουν από το δικό μου στόμα είναι με τη μορφή πρακτικών οδηγιών, όπως "ο υποθετικός λόγος σχηματίζεται έτσι" ή "άναψε το θερμοσίφωνα". Ποτέ δε μέτρησα τις μπουκιές ούτε του σύζυγου, ούτε κανενός άλλου. Ποτέ δεν είπα σε κανέναν "χώρισέ τον" ή "πες του αυτό" παρά μόνο σαν ένα από τα τρομερά μου αστεία. Δυστυχώς, όμως οι άνθρωποι νιώθουν ασφάλεια όταν τους διατάζεις, γιατί ακολουθώντας τη διαταγή δεν έχουν ευθύνη. Όταν γίνει λάθος θέλουν να λένε "αφού εσύ μου είπες!" και να ξεμπερδεύουν. Μη δίνοντας διαταγές, αφήνεις την ευθύνη πάνω στον άλλον. Για εμένα δεν είναι κάτι που κάνω συνειδητά ούτε κάποια τακτική, αλλά απλά μέρος της προσωπικότητάς μου: έτσι μου βγαίνει. Οι άλλοι, όμως, αντί για ελευθερία νιώθουν μαζί μου μεγάλη ανασφάλεια και φεύγουν. Ίσως νιώθουν πως δε με νοιάζει ή ότι αδιαφορώ, ότι είμαι σκληρή. Δεν είναι έτσι. Απλά χαίρομαι όταν οι άνθρωποι κάνουν αυτό που γουστάρουν. Συγκεκριμένα, τους ανθρώπους που ακολουθούν τη συμβουλή μου ή ζητούν την έγκρισή μου, τους θεωρώ βαρετούς, ανασφαλείς και αναξιόπιστους αφού βασίζουν τη δράση τους όχι σε δικό τους κριτήριο αλλά σε όποιον τύχει να τους δώσει  μία συμβουλή την κάθε στιγμή.

Ανάλογα, εκείνους που μου δίνουν προσωπικές συμβουλές τους βλέπω με επιφύλαξη. Αναγνωρίζω την καλή τους προαίρεση, το γεγονός ότι ανησυχούν για εμένα, αλλά βλέπω με καχυποψία το γεγονός ότι δεν αναγνωρίζουν τη διαφορετικότητά μου και θέλουν να κάνω ό,τι και αυτοί. Αρκετοί από αυτούς είναι άνθρωποι χωρίς κρίση που όταν λένε "σωστό" εννοούν "αυτό που είπε κάποιος" και αντί για γνώμη έχουν προκαταλήψεις, ή τουλάχιστον έτσι τους κατηγοριοποιώ για να έχω άλλοθι να κάνω του κεφαλιού μου.

Σαν συνέπεια αυτού, όποιος ζητάει τη γνώμη μου, δεν περνάει καλά. Αρχικά να λέω τα προφανή και αυτά που όλοι ξέρουμε και περιμένουμε να ακούσουμε. Σχεδόν πάντα, ο άνθρωπος αυτός θα φέρει τις λογικές για αυτόν αντιρρήσεις, οπότε θα δώσω την αμέσως λογικότερη συμβουλή και όταν αυτό απορριφθεί με τον ίδιο  τρόπο, τότε δίνω πιο ευφάνταστες εναλλακτικές, για να καταλήξω στις πιο εξωφρενικές ιδέες, γιατί για εμένα τα πάντα αποτελούν εναλλακτικές και μέρος της πραγματικότητας. Στα αλήθεια πιστεύω ότι αυτές οι εξωφρενικές ιδέες θα ωφελήσουν αυτό το άτομο, αν τις τολμήσει. Αλλά ο άνθρωπος φεύγει απηυδησμένος από τις αηδίες μου για να κάνει τελικά αυτό που είχε αρχικά στο μυαλό του να πράξει, μένοντας με την εντύπωση ότι δεν στέκω καθόλου καλά τα λογικά μου. 

Μετά από όλα αυτά, όπως καταλαβαίνετε, ο σύζυξ αξίζει παράσημο ανδρείας ενώ μαθητές και τα παιδιά μου αξίζει να εορτάζονται ως οσιομάρτυρες για αυτά που περνάνε στα χέρια μου καθημερινά, οι δε φίλοι μου αξίζουν το βραβεία της αγίας Τερέζας απλά και μόνο επειδή ανέχονται το χιούμορ και τις θεωρίες μου.

Σαν δικαιολογία έχω το εξής: αν τους κάνω τη ζωή ποδήλατο, η πραγματικότητα θα είναι για αυτούς παιχνιδάκι....

Δεν υπάρχει σωτηρία.

Παράνοια

Μία πρόκληση που αντιμετώπισα με τον ίδιο μου τον εαυτό ήταν όταν, μέσω της εμπειρίας και της δουλειάς μου, ανακάλυψα ότι μπορώ να κάνω κάτι που μοιάζει με διάβασμα μυαλών. Με αρκετά μεγάλο ποσοστό επιτυχίας, κάποιος που έχει διαβάσει δυο-τρία πράγματα και έχει με τα μάτια του άλλα πεντέξι, βρίσκεται σε θέση να ερμηνεύσει τη διάθεση και τις προθέσεις οποιουδήποτε βρίσκεται μπροστά του, αν όχι μέσα σε μερικές ημέρες από τη γνωριμία, τότε οπωσδήποτε μέσα σε εβδομάδες.

Αλλά δεν είναι αυτή η δυσκολία και οποιοσδήποτε με δύο δράμια μυαλό και ενδιαφέρον μπορεί να το κάνει αυτό. Ούτε καν ευφυΐα δεν απαιτείται. Αυτό που με δυσκόλεψε πάρα πολύ, ήταν το να ελέγξω την γυναικεία μου τάση για έλεγχο. Και είναι πολύ εύκολο όταν βρίσκεσαι μπροστά σε παιδιά ή άνθρωπους ήδη υπάκουους να παρασυρθείς, όπως κάνουν στο στρατό, που συνηθισμένοι στην πειθαρχεία θαρρούν πως όλος ο κόσμος είναι φτιαγμένος να υπακούει όρντινα και μόλις πείς κάτι οι άλλοι έχουν ηθική υποχρέωση να το ακολουθήσουν.

Έχουν οι γυναίκες αυτή την εντύπωση ότι απλά και μόνο επειδή διαθέτουν εγκέφαλο μπορούν να ελέγξουν τη βούληση του άλλου και, σε χειρότερες περιπτώσεις, να την χειραγωγήσουν. Λένε ένα πράγμα, με σκοπό να προκαλέσουν εκείνη την αντίδραση, δέκα φορές από τις δέκα. Άντρες να το κάνουν αυτό έχω δεί πολύ λίγους, και αρκετοί από αυτούς ήταν είτε ηλίθιοι, είτε πωλητές είτε και τα δύο.

Το ίδιο, φυσικά, ισχύει και για τις γυναίκες.

Μεγαλώνοντας είχα αρκετούς ανθρώπους να παίζουν, ή να επιχειρούν να παίξουν, με το μυαλό μου. Προσπαθούσαν να με κάνουν να πειθαρχήσω σε ότι εκείνοι θεωρούσαν καλό ή ηθικό ή έξυπνο με τη χειρότερη μορφή ελέγχου που είναι να προσπαθήσουν με κάθε τρόπο να με πείσουν ότι ήταν για το καλό μου, τη στιγμή που κάθε άλλο παρά κρυφό ήταν πως το μόνο που ήθελαν ήταν να με "τακτοποιήσουν", να μην έχουν την έγνοια μου.

Το κακό με όλους αυτούς ήταν ότι ήταν απλώς άνθρωποι και μόνο τα μάτια τους είχαν για κριτή. Ήταν εύκολο, λοιπόν, να τους παραπλανήσει κανείς, ακόμα και ένα παιδί που δεν είχε όρεξη για τύπους και τσιριμόνιες. Τους δικούς μου δυνάστες τους τακτοποίησα με την ησυχία γιατί αυτήν έβλεπαν τα μάτια τους. Ένα ήσυχο παιδί παίρνει καλούς βαθμούς και όλοι το λένε καλό, οπότε αυτό έκανα. Τους έδωσα την πολυπόθητη ησυχία τους μέχρι να έρθει ο καιρός να πάρω τις αποφάσεις μου. Και αυτοί το έχαψαν, και όταν τελικά τις πήρα, όλοι έλεγαν "τόσο καλό παιδί, γιατί να φέρεται έτσι", γατί δεν έβλεπαν τίποτα άλλο παρά μόνο την ησυχία και θαρρούσαν ότι επειδή δεν ακουγόμουν πως τα είχα δεχτεί όλα. Με ησυχία έπαιρνα καλούς βαθμούς ώστε να αφιερώνω το χρόνο μου διαβάζοντας μόνο ότι μου έκανε ευχαρίστηση, με ησυχία έκανα τις βόλτες μου τις μοναχικές οπουδήποτε γούσταρα και με ησυχία έχτισα τη δουλειά μου έτσι ώστε και να είμαι καλή σε αυτό που κάνω αλλά και να περνάω καλά χωρίς να μου ζαλίζουν τον έρωτα με άσχετα πράγματα.

Και επειδή ήμουν έτσι "καλό" παιδί, όταν πήρα τις αποφάσεις μου ήταν σιδερένιες και χωρίς διαπραγμάτευση. Κανείς δε λέει όχι σε ένα καλό παιδί.

Ήταν τόσο εύκολο.

Εκεί που άρχισα να αμφισβητώ τον εαυτό μου ήταν όταν ήρθα σε επαφή με παιδιά. Δεν ήθελα να κάνω σε αυτές τις ψυχούλες αυτά τα τερατώδη προπαγανδίστικα πράγματα που είχαν κάνει σε εμένα οι άλλοι. Τώρα, στη δουλειά που κάνω, είναι ζωτικής σημασίας να κάνεις κάποιον να κάνει κάτι παρά τη θέλησή του, τουτέστιν να μελετήσει.

Τα κοιτούσα στα μάτια και ήξερα ότι με μία κουβέντα μπορούσα να τα κάνω να "τρέχουν", εκμεταλλευόμενη τις ενοχές ή τις φοβίες τους, την αγάπη τους και την χαρά τους, ανάλογα με την περίπτωση. Αλλά δεν το ήθελα αυτό. Ήταν ακριβώς αυτό το βρώμικο κόλπο που με είχε κάνει να μην πιστέψω ούτε σε γονιό ούτε σε δάσκαλο, ούτε σε φίλο ούτε σε γκόμενο.

Τα κοιτούσα στα μάτια και έριξα στα σκουπίδια όλες τις τακτικές που ήξερα, ήδη από τα δεκαοκτώ μου,  και τους έλεγα μόνο την αλήθεια, πάντα, εκτός από μια περίπτωση που έχω στη συνείδησή μου και περιμένω τον καιρό να το βγάλω από μέσα μου αυτό το φορτίο. Και το ίδιο ίσχυε και για τους γονείς, και για τους φίλους και για τα αφεντικά και για όλους.

Για να κάνω καλά τη δουλειά μου, ως δασκάλα, μάνα και σύζυγος, και για να τους πείσω να κάνουν αυτό που δεν τους άρεσε, αλλά χωρίς να παραβιάσω τις ψυχούλες τους, που τις σέρνουν από τον Άννα στον Καγιάφα ολημερίς οι ειδήμονες με τα πτυχία, ήξερα ότι δεν θα μπορούσα να το κάνω αν δεν τους άρεσε αυτό που κάνουν.  Έτσι, τους έδειξα τον κόσμο όπως τον έβλεπα εγώ, σαν διασκέδαση και τέχνη και έκφραση, λάσπη και πέτρες και δρόμο, χαραμάδες στον τοίχο και σαλιγκάρια στο χόρτο. Ήξερα ότι τα χρήσιμα τους τα είχαν πεί χίλιες φορές άλλοι δάσκαλοι και γονείς, τόσο που να έχουν απηυδήσει. Ήξερα ότι αν τους έλεγα τα ίδια θα τα έχανα. Ήξερα, επίσης, ότι αν με αγαπούσαν όσο τους αγαπούσα θα έκαναν τα πάντα για πάρτη μου, ακόμα και να μελετήσουν, ακόμα και να φάνε φακές, ακόμα και να κόψουν το τσιγάρο. Και επειδή ήμουν νέα και φρέσκια, αφαίρεσα τα στολίδια μου και τα μπιζού μου, και έτσι με είδαν όπως είμαι και με αγάπησαν.

Όχι όλοι.

Δεν έπεσα πάντα μέσα στο στόχο μου, ούτε στην εκτίμησή μου. Μερικούς δεν μπόρεσα να τους πείσω.

Πολλές φορές ήταν οι γονείς που τρόμαζαν μόλις έβλεπαν το παιδί τους να χαμογελάει συχνότερα από το φυσιολογικό και το έπαιρναν για να το δώσουν σε άλλους δάσκαλους που δυναστεύουν καλύτερα. Πολλές φορές οι φίλοι δεν καταλάβαιναν γιατί οι αποφάσεις μου έδειχναν παράλογες και γιατί τον ίδιο γκόμενο που οι άλλες τον παρακαλούσαν εγώ τον είχα χειρότερο κι από μύγα στα αυτιά μου. Και είδα ότι και οι ίδιοι οι γονείς ήταν δυναστευμένα παιδιά, χαμένοι στη σύγχυση και τις υποχρεώσεις, είτε τις πραγματικές είτε του μυαλού τους. Έλεγα, κι εγώ έτσι είμαι, κι εγώ έχω αυταπάτες, κι εγώ έχω τον εαυτό μου για καλύτερο, αλλά το μόνο που ξέρω είναι αγγλικά. Ήταν περισσότεροι εκείνοι που το εκτίμησαν αυτό, οπότε μάλλον καλό ήταν, μέχρι που είδα ότι ακόμα και αυτό ήταν κόλπο κι εγώ τα σιχαίνομαι όσο τίποτα άλλο.

Τότε έπαψα να μιλάω.

Πρώτον και κύριον, σαν άνθρωπος που μόνο τα μάτια του έχει για κριτήριο, ποτέ δεν μπορούσα να ξέρω σίγουρα τί έχει ο καθένας στο μυαλό του. Μπορούσα να εκμαιεύσω αυτή η εκείνη την αντίδραση, αλλά σκέφτηκα ότι και πάλι αυτό αποτελούσε παραβίαση ψυχών, πάλι έπαιζα με μυαλά. Δεν πρέπει να εκμαιεύω αντιδράσεις. Καθόλου καλό, να χρησιμοποιείς την ειλικρίνεια με δόλο, αν και το κίνητρό δεν ήταν δολερό αλλά απλά να τα πείσω να πάρουν το πτυχίο τους, να βγούν υγειή, να προσέχουν τον εαυτό τους και να είναι αυτόνομοι, ανεξάρτητοι, να είναι καλά χωρίς να χρειάζεται να τους παρακαλάω να φαν το αυγό τους, να παίρνουν αποφάσεις με καθαρό μυαλό.

Δεύτερον, ήξερα ότι οι περισσότεροι άνθρωποι κουράζονται πολύ περισσότερο από ότι κουράστηκα εγώ σε όλη μου τη ζωή. Το πρωί στο σχολείο, μετά κατευθείαν στα φροντιστήρια και τις δραστηριότητες από τις 3 ως τις 10, και μετά από όλα αυτά, μελέτη μέχρι κι εγώ δεν ξέρω τί ώρα, αν είναι παιδιά. Εγώ ποτέ δεν το έκανα αυτό και δεν μπορώ να έχω τέτοιες αξιώσεις από τα παιδάκια. Και αυτούς που καταφέρνουν να το κάνουν τους αντιμετωπίζω είτε με δυσπιστία αν είναι μεγάλοι είτε με μεγάλη προσοχή αν είναι παιδιά, γιατί εκεί που δεν το περιμένεις σου πετάνε κάτι μιλιταριστικά που αναρωτιέσαι αν τα εννοούν ή αν βαράνε προσοχή και στον ύπνο τους ή αν από μέσα τους σπαρταράνε σαν το ψάρι.

Τότε, πάνω στην ώρα ήρθαν τα χρόνια και πήραν την φρεσκάδα μου. Αντί για αυτό μου έδωσαν κάτι πολύ πιο χρήσιμο, την επικοινωνιακή αμεσότητα. Είδα ότι μπορούσα να πω ένα πράγμα και αυτό να το θυμούνται για πάντα, αρκεί μόνο να τα κοιτάω στα μάτια χωρίς σκοπιμότητα. Χωρίς να μιλήσω για υποχρεώσεις ή πρέπει, τους έλεγα για τον υποθετικό λόγο ή για τη βρώμη ή οτιδήποτε άλλο, αφήνοντας το μυαλό τους ελεύθερο να κάνει με αυτό ότι θέλει, ανάλογα με την ιδιοσυγκρασία του καθενός.

Η τέχνη του να δίνεις τη σωστή πληροφορία στο σωστό άνθρωπο τη σωστή στιγμή, όμως, είναι κι αυτή ακόμα άλλο ένα κόλπο.

Κι έτσι έχω καταλήξει, πια, όταν μιλάνε οι άνθρωποι να κοιτάω κάτω και να μη δίνω απολύτως καμμία πληροφορία αν δε με ρωτήσουν. Στις ιστορίες που μου λένε, δε σχολιάζω εκτός από ένα "τι λές; αλήθεια;" που ακόμα και αυτό δεν κρατιέμαι μερικές φορές και το λέω με σκοπιμότητα εκείνη ή την άλλη στιγμή, με αυτό ή εκείνο το ύφος κάνοντας τους ανθρώπους να μου απολογούνται χωρίς εγώ να πω κουβέντα.

 Παράνοια.

Άνοιξε το Τριώδιο

Είναι πολυ αστείο αυτό που συμβαίνει. Οι υποψήφιοι και τα κόμματα, αντιμέτωποι με κατακλυσμιαίες στατιστικές, έχουν χάσει τα αυγά και τα πασχάλια. Είναι φανερό από τις μετρήσεις ότι κόμμα ενιαίο δεν μπορεί να υπάρξει μετά από όλα αυτά.

Επίσης, παρά τις ψευδείς ανακοινώσεις ότι ο "κόσμος θέλει συνεργασίες" εξακολουθεί το σκηνικό να είναι τόσο ρευστό που ακόμα και τα πιο βαμμένα κομματόσκυλα αποποιούνται την κομματική τους ταυτότητα για να παραστήσουν τους "ανεξάρτητους". Και λέω ψευδείς, διότι όταν λές κάτι όπως "44 τοις εκατό των πολιτών επιθυμούν συνεργασία" τότε είναι σα να λες ότι 56 τοις εκατό ΔΕΝ επιθυμούν συνεργασία, αλλά προσπαθώ να σε πείσω για να νομίζεις ότι έχεις βούληση.

Το καλό είναι ότι καταλαβαίνουν επιτέλους ότι το κόμμα δεν είναι πλέον δημοφιλής σχηματισμός, από την άλλη είναι κακό το γεγονός ότι τα κομματικά λαμόγια εξακολουθούν να ορίζουν τύχες, μην επιτρέποντας τους άξιους ανθρώπους να εκπροσωπηθούν.  Βγαίνουν στις οθόνες διαβάζοντας ατάκες που ξεπατίκωσαν από τα σάητ που ο λαός τους βρίζει, παίρνοντας την κραυγή του απελπισμένου και κάνοντάς την σύνθημα, οι καραγκιόζηδες.

Αλλά, επειδή αυτό είναι κάτι που πάντα έκαναν, οι άνθρωποι δεν τους πιστεύουν.

Για αυτό από τον πανικό τους αλλάζουν φορεσιές. Παριστάνουν τον αντιμνημονιακό, τον ανεξάρτητο, τον συμπονετικό, τον ρεαλιστή, κοκ. Επίσης, αλλάζουν φανέλες. Οι πράσινοι γίνονται γαλάζιοι, οι γαλάζιοι πορτοκαλί, κοκ.

Ακόμα χειρότερο, άρχισαν τα εκλογικά όργανα πολύ νωρίς. Μέχρι τις εκλογές θα έχουν καεί όλοι από την προθέρμανση, γιατί πόσο να φωνάξεις στα κανάλια χωρίς να κουράσεις; Πόσες ατάκες να σκεφτείς; Πόσα να υποσχεθείς;

Η αλήθεια είναι ότι ούτε κόμμα και, δυστυχώς,  ούτε πρόσωπο μπορεί να σταθεί όρθιο. Είναι τόσο φθαρμένοι από τις ίδιες τους τις λαμογιές, που κανένα κόλπο δεν γίνεται πιστευτό. Γιατί τα λεφτά που φάγανε είναι τα λεφτά των ανθρώπων που ψηφίζουνε.

Ποιός θα εμποδίσει τον αρμαγεδώνα που έρχεται ;

Σοκολατάκια χωρίς έρωτα

Από τη φύση αντλώντας πάντα τα παραδείγματά μας αλλά και την έμπνευσή μας, βλέπουμε ότι δε σπαταλάει τίποτα : το κάθε τι έχει το λόγο του που υπάρχει, το κάθε τι εξυπηρετεί το σκοπό του, ενίοτε δε δύο σκοπούς ή και παραπάνω, όπως τα φτερά της πεταλούδας που εκτός από εξαιρετική αισθητική, δίνουν στο πλάσμα κίνηση, καμουφλάζ και απορρόφηση ενέργειας από τον ήλιο. Σε ορισμένες περιπτώσεις μάλιστα, τα φτερά αποτελούν και όργανο επικοινωνίας, λόγω σινιάλων που γίνονται για το ζευγάρωμα.

Και η ομορφιά του από εκεί προέρχεται, δηλαδή από τη σύνθεση όλων αυτών τον χρήσεων και αυτό είναι που το έχει κάνει να αντέχει στο χρόνο, παρά την εύθραυστη φύση του. Γιατί ένα αντικείμενο που είναι όμορφο χωρίς να χρησιμεύει σε τίποτα κάποια στιγμή το βαριόμαστε και το πετάμε στα σκουπίδια, ή το χαρίζουμε ή το βάζουμε στο πατάρι.

Όπως τις γκόμενες ή τους γκόμενους, που τους διαλέγουμε με βάση τα φτιασίδια τους και μετά τους πετάμε στον κάδο των αχρήστων γιατί δεν αντέχουμε τις μαλακίες τους. Η μορφή, το σχήμα και η φόρμα έχουν αξία όταν αναβρύζουν από την ουσία εντός, όταν περιγράφουν το τί κρύβεται από κάτω, όπως ένα ρούχο περιγράφει το σώμα από κάτω.

Ένα όστρακο, τόσο περίτεχνα φτιαγμένο από τη φύση του, είναι ιδανικό σπίτι, μεταφορικό μέσο και μεταμφίεση, ευέλικτο, υδροδυναμικό και πρακτικό. Αν πάρεις όμως το καβουράκι από μέσα, τότε γίνεται άδειο κρανίο, τσόφλι που θρυμματίζεται από τα ρεύματα πάνω στις πέτρες.

Η ομορφιά είναι, φυσικά, απαραίτητη και για αυτό την έχουμε στα πιο αρχέγονα ένστικτά μας, αδυνατώντας να της αντισταθούμε. Η ομορφιά μας δείχνει τί είναι καλό για εμάς, όπως μία θάλασσα, ένα πορτοκαλοκόκκινο φρούτο ή μία υγιής γυναίκα. Η ομορφιά, εκτός από την πρακτική σημασία της έχει και την άλλη, εκείνη της έμπνευσης και της πνευματικότητας γιατί τίποτα δεν ανεβάζει πιο ψηλά την σκέψη μας από την πραγματική ομορφιά. Μας δίνει το κουράγιο να παλέψουμε, να βάλουμε τα δυνατά μας, ένα ακατανίκητο, απαστράπτον βραβείο σε έναν κόσμο όλο αντιξοότητες.

Και όντως, αξίζει τον κόπο αυτή η πραγματική ομορφιά γιατί αν την κατακτήσει κανείς έχει τα ωφέλη της πολυχρηστικότητάς της.

Μερικές φορές, όμως, η ομορφιά είναι δόλωμα. Δεν έχει μέσα τίποτα, είναι κούφια. Τότε την πετάμε πέρα, απογοητευμένοι, όπως τα διακοσμητικά δώρα κάτω από τα χριστουγεννιάτικα δέντρα στα καταστήματα: τα σηκώνεις ξεγελασμένος από το λαμπερό περιτύλιγμα, αλλά είναι ελαφρό, χωρίς ουσία μέσα, οπότε το αφήνεις χωρίς να το ξαναγγίξεις. Το πραγματικό δώρο, θα το κουνήσεις για να καταλάβεις τί κρύβει. Θα σκίσεις το όμορφο περιτύλιγμα και θα κρατήσεις από αυτό την ουσία, δηλαδή αυτό που κρύβει μέσα.

Και αυτός είναι ο σκοπός της ομορφιάς: να αναλωθεί, να τελέσει τον σκοπό της. Το πορτοκαλοκόκκινο φρούτο να φαγωθεί, η γυναίκα να φουσκώσει από τις γέννες, το λουλούδι να γείρει υπό το βάρος της μέλισσας, το πλοίο να σκουριάσει από το αλάτι, ώστε μέσα από τη χρήση του να βγεί κάτι καινούριο. Αν δεν το χρησιμοποιήσεις, τότε δεν θα φθαρεί ώσπου να πεθάνει, γιατί όλα πεθαίνουν, αλλά από την άλλη όλη αυτή η ομορφιά θα είναι μάταιη, όπως τα μπιμπελό που ξεσκονίζουμε στο φοριαμό μέχρι να σπάσουν να τα πετάξουμε. Θα πεθάνει χωρίς να αφήσει τίποτα πίσω του, το φρούτο θα σαπίσει χωρίς να χορτάσει κανείς.

Έτσι και το γαμήσι δίχως έρωτα η σχέση δίχως αγάπη και η επικοινωνία χωρίς αυθορμητισμό.
Άχρηστο, χωρίς νόημα, σπατάλη ενέργειας και χαμένο στη λήθη, σα να μην έγινε ποτέ, φέρνει απογοήτευση σαν ψεύτικο δώρο, μας παίρνει ενέργεια και χρόνο χωρίς να ανεβάσει τη σκέψη μας.

Συγγνώμη για τα "γαλλικά" αλλά είμαι βαθειά σε σύγχυση, πράγμα καθόλου όμορφο, ομολογουμένως.

Το μανταλάκι

Περπατώντας είδα στο πεζοδρόμιο πεσμένο ένα μανταλάκι. Το άφησα και συνέχισα τον δρόμο μου, αλλά σκέφτηκα μετά ότι κακώς το έκανα. Αναρωτήθηκα το εξής απλό πράγμα: μπορώ εγώ να το φτιάξω; Η απάντηση είναι όχι, γιατί ούτε πλαστικό είμαι σε θέση να παράγω, ούτε έχω την τεχνογνωσία να το φτιάξω από ξύλο, ούτε μπορώ να κατασκευάσω το μεταλλικό ελατηριάκι που κάνει όλη τη δουλειά. Αφήνοντάς το στο πεζοδρόμιο, θα πατηθεί, θα σπάσει και θα καταλήξει ως σκουπίδι, οπουδήποτε. Αν το είχα μαζέψει, θα με βοηθούσε στο άπλωμα της μπουγάδας. Παρατηρώντας τη συχνότητα εύρεσης μανταλακίων στο δρόμο, κατέληξα στο συμπέρασμα ότι δεν θα ξαναχρειαστεί να ξανα-αγοράσω μανταλάκια, οπότε έκτοτε δεν τα αφήνω, αλλά τα μαζεύω και τα πλένω καλά-καλά. Πάνε δυο χρόνια τώρα.

Και θα μου πείς, πόσο τσίπης μπορεί να είναι κανείς, ώστε να υπολογίσει τα λίγα ευρώ που θα χρειαστεί για μία τόσο ασήμαντη αγορά;

Δεν είναι μόνο τα λεφτά. Είναι η ευκολία με την οποία έχουμε ως δεδομένα πράγματα για τα οποία άλλοι πεθαίνουν. Με τον ίδιο τρόπο, σκουπίδια είναι οι συσκευασίες ντισπένσερ για τα κρεμοσάπουνα, που ελάχιστα ξαναχρησιμοποιούνται, τα πλαστικά παιχνίδια που σπάνε τα παιδιά μας, τα ρούχα που δε μας χωράνε γιατί παχύναμε. Τα μπουκαλάκι του νερού στις παραλίες μας. Η ευκολία με την οποία πετάμε στα σκουπίδια κάτι που κατασκευάστηκε με απίστευτα ποσά ενέργειας, είναι απίστευτη.

Με ανησυχεί το γεγονός ότι ολοένα και πιο συχνά βλέπω να προωθείται η μεταποίηση σκουπιδιών, όπως η κατασκευή επίπλων από παλέτες, το DIY και oi χειροτεχνίες από σκουπίδια. Για να το προωθούν, θα πρέπει να είναι πολύ άσχημα τα πράγματα.

Αναλόγως, οι εκστρατείες υπέρ της χορτοφαγίας, για την εξοικονόμηση ενέργειας και όλα τα σχετικά παραπέμπουν σε περιορισμό κατανάλωσης των πάντων, ίσως με σκοπό την μικρότερη εξάρτηση από λαούς που περιφρονούμε ή ίσως γιατί απλά δεν βγαίνουν τα μαθηματικά: τόσο πολλά τόσοι πολλοί, δεν γίνεται.

Δεν ξέρω κατά πόσο αντέχει η πεπερασμένη Γη μας τέτοια ευημερία για όλους. Κατά τον πειρατή, όχι. Και δεν είναι ο μόνος. 

Την αρχική ανησυχία διαδέχθηκε η γνώση της ιστορίας: πολύ συχνά έχει συμβεί αυτό που φοβούνται οι ηγέτες να το κάνουν οι λαοί. Ένας ηγέτης δεν μπορεί, ας πούμε να πεί "πρέπει να περιορίσουμε τους πληθυσμούς" γιατί θα πέσουν όλοι να τον φάνε. Οι λαοί όμως, είναι βεβαιωμένο ότι μόλις φτάσουν σε ένα επίπεδο ευημερίας παύουν την παραγωγή αλλά και την αναπαραγωγή. Έχουν πλέον τα μέσα να ασχοληθούν με το πήδημα και την αοριστία της τέχνης δίχως τέλος. Από εργάτες οικογενειάρχες γίνονται μπαησέξουαλ μοναχικοί τραγουδιστές ή τεχνίτες υπολογιστών. Μόλις και μετά βίας κάνουν ένα ή δύο παιδιά ανά ζεύγος, κι αυτό μόνο μετά από πολυδάπανες εξωσωματικές, μιας και οι περισσότεροι πρώτα κάνουν την άχρηστη ζωούλα τους στα κλαμπάκια και μετά θένε να κάνουν οικογένεια στα 40. 

Υπό αυτό το πρίσμα, δεν χρειάζεται  να γίνει πόλεμος για να μειωθούν οι πληθυσμοί, ούτε να μας ψεκάσει κανείς. Μπορεί να αυξηθεί το βιοτικό επίπεδο του ασιάτη ή του αφρικανού χωρίς να μειωθεί του δυτικού: απλά περιμένουμε να φτάσει η καλοζωία το κατώφλι της μείωσης γεννητικότητας και τσούπ! Ευημερία για όλους! 

Τόσο απλά.