Λεφτά υπάρχουν

Αν κοιτάξει κανείς το βιοτικό επίπεδο διαφόρων κοινωνιών και το πόσο μεταβάλλονται από χώρα σε χώρα και από αιώνα σε αιώνα, ή ίσως και από χρονιά σε χρονιά, βλέπει ότι αυτό που λέμε ανάπτυξη δεν είναι ούτε εύκολο, ούτε γρήγορο. Αν το καλοσκεφτεί κανείς, η ζωή των ανθρώπων δεν είχε αλλάξει σχεδόν καθόλου από τα αρχαία χρόνια μέχρι πριν από 150-100 χρόνια. Ο τρόπος παραγωγής ήταν ίδιος, τα σπίτια ήταν ίδια, οι οικογένειες ίδιες, η ιατρική ήταν ίδια, η μόρφωση ήταν ίδια, για χιλιάδες χρόνια. Ο αιγύπτιος αγρότης έσκαβε τη γη ακριβώς όπως ο ευρωπαίος τον μεσαίωνα.

Μέχρι πριν από 150 χρόνια (και σε αρκετές περιοχές μέχρι πριν από 50 ή και λιγότερα χρόνια) εκτός από ηλεκτρικό και τρεχούμενο νερό μέσα στο σπίτι, μαζί με αποχέτευση και υγιεινή, οι άνθρωποι ζούσαν χωρίς πληροφορίες. Ζούσαν χωρίς καφέ, ζάχαρη, δρόμους, χωρίς σουπερμάρκετ. Δεν είχαν ρούχα από τα σημερινά υλικά, ούτε επικοινωνία. Δεν είχαν χρόνο ούτε παράθυρα στους τοίχους. Το κυριότερο, δεν είχαν σταθερή ροή τροφής. Δεν είχαν ασφάλεια, με κανέναν τρόπο.

Πάρε, ας πούμε, την ατμομηχανή. Η δύναμη του ατμού ήταν ήδη γνωστή στους αρχαίους Έλληνες και χρησιμοποιούνταν για τα σκηνικά στις παραστάσεις. Ωστόσο τίποτα το πραγματικά χρήσιμο δεν συνέβη μέχρι την βιομηχανική επανάσταση στην αγγλία, παραπάνω από 2000 χρόνια (και την ακμή και παρακμή τεσσάρων αυτοκρατοριών) αργότερα. Ανάλογα, ο ηλεκτρισμός, που πήρε το όνομά του από το ήλεκτρο, το κεχριμπάρι σα να λέμε, δεν έγινε ποιότητα ζωής μέχρι το 19-κάτι, επίσης παραπάνω από δύο χιλιάδες χρόνια μετά την αρχική εκείνη παρατήρηση.

Τι σημαίνουν όλα αυτά; Σημαίνουν ότι η καινοτομία είναι δύσκολο πράγμα. Η Μεγάλη Ιδέα, αυτή που θα αλλάξει ριζικά τον κόσμο, μέχρι πριν από 150 χρόνια έρχονταν κάθε 500 χρόνια ή κάθε πολύ περισσότερο. Χρειάστηκαν χίλια χρόνια αλχημείας για να φτάσουμε στην ανακάλυψη κάποιων φυσικών νόμων, του μικροσκόπιου για να καταλήξουμε τελικά στη φυσική και τη χημεία. Μόλις το 1860 παρατήρησε ο δαρβίνος ότι τα ζώα αλλάζουν, παρόλο που ένα σωρό άνθρωποι ζούσαν μέσα στη φύση, ταξίδευαν σε χώρες με τα εμπορικά πλοία και είχαν πολύ μεγαλύτερη επαφή με τα ζώα από ότι εμείς σήμερα. Κανείς μέχρι τότε δεν το είχε παρατηρήσει.

Θα περίμενε κανείς ότι όποιος και αν ζούσε τόσο κοντά στη φύση για τόσο μεγάλο διάστημα, κάτι θα είχε παρατηρήσει. Κάποιος θα ήταν πιο οξυδερκής ώστε να πεί "Επ! αυτό το σπουργίτι έχει μεγαλύτερο ράμφος από αυτά που έχουμε στην πατρίδα". Σίγουρα, κάποιος θα το παρατήρησε, αλλά δεν αναρωτήθηκε για αυτό, ούτε έψαξε να βρεί το γιατί και το πως, μέχρι την εποχή του δαρβίνου, οπότε και ξαφνικά ξεπετάχτηκαν κάμποσοι ερευνητές σχεδόν ταυτόχρονα που διατύπωναν την ίδια θεωρία.

Γιατί; Τί χαζομάρα ήταν αυτή που έδερνε τον άνθρωπο τόσες χιλιετίες;

Δεν ήταν χαζομάρα, αλλά δυστυχία.
Οι άνθρωποι κουράζονταν απίστευτα για να βγάλουν την ημέρα και την εβδομάδα, και όταν λέμε "να βγάλουν", δεν εννοούμε να πληρώσουν τους λογαριασμούς, αλλά να μην πεθάνουν από ασιτία ή γρίπη αυτό το μήνα. Υπό αυτό το πρίσμα, είναι εξαιρετικά δύσκολο να έχει κανείς καθαρό μυαλό, όρεξη και, κυρίως, χρόνο, για να ασχοληθεί με οτιδήποτε πέραν του άρτου του επιούσιου.

Εκτός από τα υλικά μέσα που με την πρόοδο της τεχνολογίας έγιναν καλύτερα, ήταν και η ασφάλεια, η βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης που έκανε τους άνθρωπους πιο έξυπνους, μέσα σε έναν αιώνα.
Δεν μπορώ να διανοηθώ σε ποιό επίπεδο θα ήταν τώρα η εξέλιξη της επιστημονικής έρευνας χωρίς εκατομμύρια κούπες καφέ και χωρίς την ασφάλεια ότι ο ερευν
ητής δεν θα ξεμείνει από φαγητό σε δύο ημέρες, ή αν δεν είχαν τη δυνατότητα να δουλεύουν
ολονυχτίς στο φως του ηλεκτρισμού απλά και μόνο επειδή δεν χρειάζεται να κάνουν άλλη δουλειά για να ζήσουν.

Στο σημείο που είμαστε, η έρευνα και η πρόοδος προχωρούν με πρωτόγνωρους, ασύλληπτους  ρυθμούς. Κάθε χρόνο μαθαίνουμε για δεκάδες τρομερές ανακαλύψεις σε κάθε τομέα: νέα υλικά, νέες μεθόδοι, νέες μηχανές, νέα φάρμακα, νέες νοοτροπίες....

Κι ωστόσο δεν είναι αρκετό. Οι ceo όλων των εταιρειών δεν είναι ικανοποιημένοι από αυτή την ταχύτητα και γίνονται συνέδρια επί συνεδρίων για την ενίσχυση της καινοτομίας, για την ενίσχυση της δημιουργικότητας ή της έρευνας. Γιατί; Γιατί τόση βιασύνη; Μετά από χιλιετίες ύπνου, γιατί τώρα τρέχουμε σπριντ; Είναι μόνο για την εμπορική ανταγωνιστικότητα;

Τι προσπαθεί να προλάβει να ανθρωπότητα;